Gottland Szczygła ze złotej siódemki NIKE

kzarecka

2007-09-04

Skoro znamy już finalistów NIKE 2007, warto przybliżyć zarówno treść nominowanych książek, jak i sylwetki autorów. Dzisiaj i przez kilka kolejnych dni będziemy prezentować potencjalnych zwycięzców. Marek Radziwon napisał w "Gazecie Wyborczej", która jest fundatorem nagrody (wraz z Agorą, rzecz oczywista): - Coraz odważniej wkracza reportaż. Wśród finalistów lat ubiegłych bywały książki Hanny Krall, Ryszarda Kapuścińskiego, także Wojciecha Tochmana. Tym razem w siódemce znalazł się "Gottland" Mariusza Szczygła. I właśnie od tej publikacji rozpoczynamy przegląd "złotej siódemki".

"Gottland" - Wybór znakomitych reportaży poświęconych Czechom, uwikłanym w czasy, w jakich przyszło im żyć. Czechosłowacja i Czechy - Gottland - to kraj horroru, smutku i groteski. Kraj, który nie ma nic wspólnego ze stereoptypową opowieścią o ojczyźnie wesołków, zabijających czas przy piwie.

Aktorka Lida Baarova - kobieta, przez którą płakał Goebbels; rzeźbiarz Otakar Szvec - twórca największego pomnika Stalina na kuli ziemskiej, który nim skończył dzieło, postanowił się zabić, autentyczna siostrzenica Franza Kafki, która do dziś żyje w Pradze; piosenkarka Marta Kubiszova, której komunistyczny reżim na 20 lat zabronił śpiewać i skasował nagrania z radiowych archiwów; legendarny producent obuwia Tomáš Bata, który stworzył kontrolowane przez siebie miasto na 10 lat przed pomysłami Orwella; pisarz Eduard Kirchberger, który stworzył siebie na nowo i został Karelem Fabianem oraz wielu innych - to bohaterowie tej książki. Poprzez ich barwne życiorysy Mariusz Szczygieł opowiada o czasach, w jakich przyszło im (i nam) żyć. Opowiada o wygórowanej cenie, jaką musieli zapłacić za pozornie nieważne decyzje, o tragicznym splocie przypadku i przeznaczenia, kształtującym życie całych pokoleń.

Agnieszka Holland o książce: - Świetna książka. Potwornie przygnębiająca panorama czeskich losów XX wieku. (Obejmuje też wiek nowy, który równie przygnębia). To, co mnie zawsze w czeskim losie pociągało, to nieustanna, dynamiczna, tragiczna i zarazem śmieszna niejednoznaczność. Mariusz Szczygieł wychodzi z tradycji polskiego reportażu i na tę właśnie niejednoznaczną czeskość nakłada swoją metodę. Efekt jest bardzo mocny, oryginalny, zaskakujący. Dla mnie większość tych obrazów ma ewokującą siłę. Od dawna nie odbyłam równie intensywnej podróży do moich młodzieńczych doświadczeń, pytań i fascynacji. Ale ich lektura wprawiła mnie w głęboki smutek. Czekam na drugą część tych reportaży-esejów-opowiadań (bo i gatunek nie jest do końca określony) w nadziei, że możliwe jest jakieś katharsis, że może z pułapki tego środkowoeuropejskiego losu można się wyplątać.

Fragment

Rok 1904: Pytania
Pracownicy zauważają, że nigdy nie może się uspokoić. Jest ciągle tak pobudzony, że ludzie czują się zmęczeni w jego towarzystwie. W jakiejś gazecie czyta o maszynach z Ameryki. Wyrusza do Stanów i w Lynn (Massachusetts), mieście butów, najmuje się jako robotnik w dużej fabryce. Zabiera ze sobą trzech współpracowników i każdy zatrudnia się gdzie indziej. Nakazuje, aby pilnie obserwowali każdą fazę produkcji. Co sobota czterech zlínskich szewców spotyka się w saloonie, gdzie wymieniają obserwacje. Dziwią się, że w Ameryce nawet małe dzieci usiłują już zarobić na swoje utrzymanie. Największe wrażenie robi na Bacie sześcioletni chłopiec, który chodzi po domach i za opłatą łapie muchy. Jedni umierają z nędzy, ale inni pieką placki na ulicy i sprzedają za jednego centa. Tomáš zauważa ciekawą cechę Amerykanów: masowo adaptują wszelkie nowości, które ludzkość potrafiła wymyślić. Wziął ze sobą do Stanów sześćset osiemdziesiąt osiem pytań, na które szuka odpowiedzi. Podczas pobytu przybywa mu jeszcze siedemdziesiąt pytań. Dochodzi do wniosku, że wyższy niż w Europie standard życia przeciętnego Amerykanina bierze się z wolności od jakiejkolwiek rutyny. ("Jest jasne, że Tomáš Bata był w USA szpiegiem przemysłowym" - napiszą sześćdziesiąt lat później czechosłowaccy historycy.)

Mariusz Szczygieł - od 17 lat reporter "Gazety Wyborczej". Za reportaże o Czechach i Czechosłowacji zdobył nagrodę Melchior 2004 w konkursie im. Melchiora Wańkowicza. Pracę reportera zaczął w tygodniku "Na przełaj" (1985). Wydał zbiór reportaży o Polsce "Niedziela, która zdarzyła się w środę" (1996). Jego teksty były drukowane w Austrii, Czechach, Francji, Niemczech, Szwajcarii, Szwecji i Stanach Zjednoczonych. W TV Polsat prowadził talk-show "Na każdy temat", za co otrzymał kilka nagród. Otrzymał przydomek "Najbardziej Zdziwionego Dziennikarza w Polsce". Od trzech lat jest redaktorem dodatku reporterskiego do "Gazety Wyborczej" "Duży Format". Prowadzi autorskie seminarium z reportażu na Uniwersytecie Warszawskim.