Głód i jedwab - Herta Müller
dgajda
2008-07-16
Herta Muller – obecnie jedna z najbardziej popularnych pisarek niemieckojęzycznych na starym kontynencie, przyzwyczaiła swoich czytelników do nasyconych metaforycznymi chwytami powieści. Chyba na zawsze pozostanie w mojej pamięci jedna z pierwszych, przetłumaczonych na nasz język powieści jej autorstwa, czyli "Człowiek jest tylko bażantem na tym świecie". Pisarka posiłkując się językiem ezopowym utkała bardzo przewrotną i bolesną opowieść o życiu w państwie terroru.
Stłamszone marzenia, zmaganie się z systemem, oraz życie w państwie bezprawia – to najistotniejsze tezy, które przewijają się w jej pisarstwie. Wydawnictwo Czarne tym razem pokusiło się o publikację zbiorku esejów i przemówień autorki.
Trauma narodu jest zrazu traumą Herty Muller. Pisarka bardzo przeżywa bolesne doświadczenia w życiu swoich rodaków, czuje niejako posłannictwo pióra. Ta wewnętrzna siła, która pomaga jej przelać niezadowolenie na papier, staje się dla niej tarczą ochronną. Dzieląc się z czytelnikami refleksją na temat systemu i uwarunkowań społecznych, stara się uświadomić czytelnikom skalę problemu, jakim była polityka rumuńskiego dyktatora.
Warto zauważyć, że w tych tekstach nie brakuje również refleksji osoby, która przybywa do nowego państwa (w przypadku Herty Muller są to Niemcy) i stara się zaaklimatyzować bez żadnych starć z rodowitymi mieszkańcami. Przyswajanie języka, zasad, którymi rządzi się dany naród, a przede wszystkim zawiłości językowych rodzi poczucie wyobcowania.
Literatka jest doskonałą psycholożką, mistrzowsko analizującą nie tylko swoje myśli. Przedmiotem jej zainteresowań są głównie umysły osób, których odrębność, indywidualność systematycznie niszczona jest przez władze. Polityka terroru i zastraszania prowadzi do wykorzeniania świadomości narodowej. Rodzi się serwilizm, pozorne przyjmowanie tez głoszonych przez urzędników wyższego szczebla.
Uwagę czytelnika, który interesuje się współczesną literaturą choć w najmniejszym stopniu, przykuwa fakt, że to już kolejna pozycja tej autorki, w której wyłuszczone zostają kłopoty Rumunów. Zatem czy ta rozdarta emocjonalnie kobieta nie staje się powoli epigonem? Myślę, że takie zarzuty są bezzasadne. Nie znam zbyt dobrze twórczości tej pisarki, ale wydaje mi się, że przedmiotem każdego z jej tekstów jest zupełnie inna dziedzina życia uwikłanych w zawiłości polityczne ludzi. Nawet, jeśli zdarza się jej pisać o czymś po raz drugi, jest to wzbogacone nowym, poszerzonym komentarzem.
Herta Muller przekonuje czytelników, że Ceausescu zbudował swoją potęgę na kontrolowaniu nawet najdrobniejszych sfer życia. Na potwierdzenie tej tezy przywołuje rozporządzenie prezydenta, w którym nakazano usunięcie chwastów z przydrożnych rowów. Rolnicy w obawie przed reakcją przywódcy, który wybierał się w podróż pod swoim mocarstwie, wspólnymi siłami usunęli zielsko.
Moim zadaniem najciekawszym zabiegiem przeprowadzonym przez pisarkę jest zburzenie mitu butnego i wyzbytego wszelkich uczuć dyktatora państwa niedemokratycznego. W rzeczywistości C. sam zaplątał się w stworzoną przez siebie sieć niejasności, strachu. W jednym z esejów autorka wspomina, że w każdą oficjalną podróż rodzina prezydencka zabierała własną cysternę wody, a ich ubrania pakowano w hermetyczne pojemniki. Obsesyjne poszukiwanie potwierdzenia tego, że jest się szanowanym, wręcz czczonym, miesza się z obawą przed zamachami na własne życie.
Herta Muller to autorka głodna pisania o losie swojego państwa. W najnowszym tomie esejów stworzyła obraz poszatkowanego, bardzo zranionego tworu społecznego, który mimo wielu przeciwności stara się scalić, stworzyć jedną całość, której uda się wywalczyć niepodległość. Dramaty jednostek opisane w niektórych przemówieniach są niejako odzwierciedleniem sytuacji, w jakiej znalazło się całe państwo. Rzecz popełniona przez Muller rzuca światło na sprawy dotąd nieznane, lub te, którym nie pozwolono zaistnieć w międzynarodowym dyskursie na temat demokracji.
Herta Muller "Głód i jedwab"; Wydawnictwo: Czarne; Tłumaczenie: Katarzyna Leszczyńska; Format: 125 x 195 mm; Okładka: miękka; ISBN: 978-83-7536-020-2
Damian Gajda
