Madame - Antoni Libera
dgajda
2009-01-05
Kiedy powiedziałem koledze – kulturoznawcy, że przymierzam się do lektury drugiego wydania opus magnum Antoniego Libery, skrzywił się z niesmakiem. Znając jego stosunek do polskiej prozy współczesnej pospieszyłem z wyjaśnieniami, że pióro autora "Madame" nijak ma się do literackich poczynań współczesnych outsiderów słowa, takich jak Masłowska, Nahacz czy Drotkiewicz. Niestety, na nic zdały się moje eksplikacje, ponieważ znajomy wyrobił sobie negatywne zdanie na temat rodzimej prozy.
No właśnie, krótkie prywatne wtrącenie doskonale obrazuje krzywdzący dla wielu powieści polskich osąd na temat kondycji wydawanych w ostatnich dziesięciu latach książek. Odnoszę przykre wrażenie, że obecnie młodzi twórcy stylizują się na wyjątkowo oryginalnych mistrzów słowa, którzy za naczelną zasadę przyjmują zabawę językiem. Ciężko wymienić autorów, których debiutanckie powieści były poprawnie skonstruowane. Oczywiście jako pierwszy do tego miana pretenduje – laureat Paszportu Polityki 2006 Jacek Dehnel. Jego "Lala" to świadectwo tego, że można pisać o przeszłości, historii własnego rodu w zajmujący sposób, nie kalecząc naszego języka. Takim tropem podąża także Antoni Libera. Wznowienie, wydanego w 2004 roku nakładem oficyny Znak tomu prozy, jest doskonałą okazją, aby odświeżyć lub zgłębić tę frapującą historię.
Trudno jednoznacznie ustalić gatunek tego utworu. Myślę, że dopatrywanie się synkretyzmu genologicznego jest uzasadnione ilością konwencji, literackich gier, którymi posłużył się Libera. W jego powieści odnajdziemy wątki romansowe, kryminalno–sensacyjne, a także historyczne. Czy nie jest to wyjątkowo zadziwiający miszmasz stylistyczny? Celowo piszę o tym zabiegu, ponieważ przed laty wielu krytyków zarzuciło Liberze, że jego książka jest "erudycyjno–filologicznym popisem formy, która jest aż nazbyt precyzyjna i nieco przeintelektualizowana". Absolutnie nie zgadzam się ze zdaniem cytowanego krytyka, ponieważ autor nie zadbał o czystość stylu! Jego powieść mieni się różnorodnymi barwami i tak, jak wspomniałem, burzy gatunkowy schemat.
Narratorem opowieści jest dziewiętnastoletni chłopiec, który powiedzmy sobie szczerze – zupełnie nie pasuje do czasów, w których żyje. Lata 60. to czas wielkich uogólnień, społecznego porządku i ideologicznej puszki Pandory. Butny i heroiczny młodzieniec porywa się na zmianę zszarzałej rzeczywistości. Jego heroiczny zamysł niestety nie zostanie zrealizowany, bo najzwyczajniej się zaduży... Romans czy rozbuchane nadzieje młokosa? Nie jestem w stanie odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ rozmyślania narratora balansują na granicy jawy i snu. Jego imaginacje czasami przeradzają się w czyny, a kiedy indziej drzemią jedynie w jego umyśle. Zniewalająca nauczycielka francuskiego pobudza zmysły nastolatka, ale odbiorca książki doskonale wie, jaki jest finał tej opowieści.
"Madame" wzbogacona została o szereg wątków pobocznych. Są nimi głównie życiorysy drugoplanowych bohaterów, którzy uwikłani są w historyczne zawiłości. Komunizm, despotyczni przywódcy, społeczna niesprawiedliwość, powierzchowny patriotyzm i ludzkie dramaty rozgrywające się w tej dojmującej scenerii – to inne motywy powieści Libery.
Wielką zaletą pióra Antoniego Libery jest językowa ekwilibrystyka. Pisarz chyba za punkt honoru postawił sobie wyjątkową dbałość o język – przypomina znane z dwudziestowiecznych powieści struktury, wzbogaca słownictwo o nieobecne we współczesnej literaturze słowa.
Po lekturze "Madame" mogę powiedzieć, że lubię Antoniego Liberę. Przepraszam za spoufalanie się, ale piszę to z całą odpowiedzialnością. Dwudniowe obcowanie z jego powieścią sprawiło, że poznałem bliżej osobę pisarza. Nasuwa się pewne pytanie - czy ktokolwiek mógłby wyimaginować sobie całą tę historię? Nie, to niemożliwe, "Madame" opisuje prawdziwe życie.
Antoni Libera "Madame"; Wydawnictwo: Znak; Format: 144 x 205 mm; Liczba stron: 396; Okładka: twarda; ISBN: 978-83-240-1095-0
Damian Gajda
